TARIM ÜRÜNLERİNDE COĞRAFİ İŞARETLERE YÖNELİK YEREL PAYDAŞ FARKINDALIĞI

Özet

Coğrafi işaret (Cİ), belirli bir bölgede üretilen ürünlerin kalitesinin ya da bazı belirleyici niteliklerinin, bölgenin sahip olduğu beşeri ve doğal faktörlerden etkilenerek ortaya çıkmış itibarıdır ve tescillenmiş fikri mülkiyet haklarıdır. Fikri mülkiyet hakkı, ekonomik büyümenin desteklenmesinde ve dolayısıyla bölgedeki servetin oluşumunda önemli bir role sahiptir. Bu çalışmada; Şanlıurfa ve Adıyaman illerinde, tarımsal ürünlerde Cİ alma aşamalarında görev alan veya üretim faaliyetiyle alakalı olan görevlerde bulunan kamu kurumları ve diğer kuruluşlarda çalışanlarla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Bu çalışmada; Cİ’li mahsullerin üretici gelirleri üzerine tesirleri, görüşülen bireylerin Cİ algıları, Cİ’li tarım ürünleriyle alakalı bilgi düzeyleri ve üreticilerle ilgili görüşleri irdelenmiştir. Coğrafi işaretlerden beklenen başarının yakalanabilmesi için ülke mevzuatları gerekli olanların başında gelmektedir. Türkiye coğrafi işaretlerle ilgili olarak gerekli mevzuatları çıkarmıştır. Ancak, yapılan bu çalışmada, görüşülen bireyler üretici örgütlerinin oluşturulduğu Çelikhan hariç, üreticinin mevzuatla ilgili bilgisinin olmadığını bildirmişlerdir. Başarının diğer bir koşulu ise üretimle ilgili yerel geleneklerdir. Bu çalışmada, ürünlerin coğrafi işaretli olduktan sonraki süreçte üreticisine; geçmişten farklı, pozitif yönde bir kazanç sağlamadığı belirlenmiştir. Mevzuatlara bağlılık ve bilinç düzeyi, üretim geleneklerini sürdürebilmeleri üreticinin daha iyi kazanç sağlayabilmesine bağlıdır.  Üreticilerin işbirliği, örgütlenme ile ilgili tutum ve davranışları başarıyı etkileyen diğer bir faktördür. Araştırmada, coğrafi işaretli ürünlerin yerel pazarlarda rahatlıkla pazarlanabildiği saptanmış olmakla birlikte, araştırmaya katılan bireylerin pazarda satışa sunulan ürünlere güven duymadığı ve üreticinin bizzat kendisinden alışveriş yaptığı saptanmıştır. Üreticiler arasında kollektif bir eylem eksikliğinin olması, coğrafi işarete sahiplenememeleri ve etkin bir pazarlama yönetim sisteminin kurulamaması nedeniyle, yöre ekonomisi, coğrafi işaretlerden beklenen desteği alamamaktadır. Nitekim araştırmada üretici örgütlerinin kurulduğu ilçelerdeki üreticilerin coğrafi işaretle ilgili farkındalığının diğer üreticilerden daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Coğrafi işaretlerin bölge ekonomisine katkıda bulunabilir olması ve üretim geleneğinin sürdürülebilirliği için; üretici örgütlerinin desteklenmesi, üretim girdileri ve pazarlama (birlik ve kooperatif markalarının coğrafi işaret ile desteklenmesi) ile ilgili avantajlı hale gelebilmesi, dolayısıyla üreticinin iyi bir gelir elde edebilmesi sağlanmalıdır.