OSMANLI ÇİNİ VE SERAMİKLERİNDE KULLANILAN AĞAÇ MOTİFLERİ
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15401202Anahtar Kelimeler:
Çini, Seramik Sanatı, Osmanlı, ağaç, porselenÖzet
Dünya toplumlarında ağaç kültü, ortak kültürel bir unsur olarak öne çıkar. Eski Türk destanlarında Orta Asya Şamanizm’i etkisiyle şekillenen ağaç motifi, Türk sanatına yön vermiş ve mitolojide sembolik anlamlar kazanmıştır. Hayat ağacı, kökleriyle yeri, gövdesiyle ve dallarıyla gökyüzünü simgeleyerek, yaradılış efsanelerinde kutsal kabul edilmiştir. Türk topluluklarında, İslamiyet öncesinde kutsal bir varlık olarak kabul edilen hayat ağacı, İslamiyet sonrasında ise sanat eserlerinde motif olarak kullanılmıştır. Selçukludan Osmanlı’ya uzanan dönemde çini ve seramiklerde işlenen bu motif, lale, gül ve sümbül gibi natüralist çiçeklerle birlikte tasvir edilmiştir. Bu motifler, nesiller arası kültürel aktarımı sağlamış ve dönemsel biçimsel değişimlere uğramıştır. 16. ve 17. yüzyıllarda, Topkapı Sarayı ve Eyüp Sultan Türbesi gibi önemli yapılarda hayat ağacı motifinin görkemli örneklerine rastlanmaktadır. Hayat ağacı, dünya ile insan arasındaki bağı simgeleyen evrensel bir kültür unsuru olarak Türk sanatında derin bir yer edinmiştir. Ağaç motiflerinin tarihsel ve sembolik süreçleri incelenerek farklı dönemlerdeki kullanımları karşılaştırılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde hayat ağacı önemli bir motif olmuş, Osmanlı’da Karamemi üslubuyla daha belirgin bir hale gelmiştir. Servi (selvi) ağacı, ölümsüzlük ve cennet tasvirlerinde yer almış; nar, üzüm ve asma motifleri ise bereket ve bolluk sembolleri olarak sanat eserlerinde kullanılmıştır. Nar ve üzüm motifleri, Rüstem Paşa Camii, Sultanahmet Camii ve Çinili Köşk gibi yapılarda süsleme unsuru olarak kullanımı ile günümüze ulaşan çarpıcı örneklerdir. Günümüzde ise ağaç motifleri, klasik ve modern tasarımlarda sır altı tekniğiyle varlığını sürdürmektedir. Araştırmada ağaç motifleri, inanç ve sembol ilişkisi üzerinden analiz edilerek kültürel mirasa katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Referanslar
Altun, A., Arlı, H., Demiriz, Y., Demirsar-Arlı, B., Öney, G., & Sönmez, Z. (1997). Osmanlıda Çini ve Seramik Öyküsü. İstanbul: İstanbul Menkul Kıyymetler Borsası.
Arık, R. (2000). Kubadabad Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Atasoy, N., & Raby, J. (1964). İznik; Pottery of Ottomon Turkey. İstanbul: Tebliğ Yayınları.
Ateş, M. (2014). Mitolojiler ve Semboller. İstanbul: Milenyum yayınları.
Avşar, M., & Lale, A. (2014). Çini Sanatı Terminolojisi Üzerine Kalem işi. Kalemişi Gelenekesel Türk Sanatları Dergisi, 1-14.
Baldıran, A. (2012). Yunan Roma Mitolojisi. Eskişehir.
Beder, S. (2022). Mavi Beyaz Çin Porselenlerinde ve Osmanlı Seramiklerinde görülen üzüm desenlerinin Karşılaştırılması. Electronik Turkish Studies, 705-722.
Bilgi, H. (2005). Suna İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu Kütahya çini Seramikleri. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
Campbell, J. (1995). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. İstanbul: Islık Yayınları.
Campbell, J. (2015). Doğu Mitolojisi Tanrının Maskeleri. İstanbul: Islık Yayınları.
Cevizci, E. H. (2022). Türk Çini Sanatında Kullanılan Ağaç Motiflerinin Sembolik Anlamları ve Kişisel Uygulamaları. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı.
Çağlıtütüncügil, E. (2013). Türk Süsleme Sanatında Nar; Form, KÖken ve İkonografik Anlamı. Türklük Bilimi Araştırmaları, 61-92.
Çakır, D. (2016). Osmanlı Çinilerinde Bahar Dalları. Çanakkale: 18 Mart Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çalkan, Ö., & Sağlam, H. (2018). İnsanlık Trahinde Üzümün Önemi. Journal of agriculture, 1-10.
Darvishi, N., & Narimani, S. (2022). The Symbolic Role of Tulip and PomegranateFlowers in theTiling Art of Iran and Ottoman Turkey. Journal Of Art and Civilization of the Orient, 27-34.
Deliorman, O., Ergun, F., & Orhan, N. (2011). Anadolu Medeniyetlerinde Asma (Vitis Vinifera L.). Tarih Araştırmaları Dergisi, 69-80.
Ergun, P. (2022). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Metinler. İstanbul : Kabalcı Yayınevi.
Gayık, T. (2019). Haseki Hürrem Sultan Çinileri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
Gültekim, R. E. (2008). Türklerde Bereket Sembolü olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi. turkish Studies, 9-31.
Gürbıyık, C. (2020). Demirci Küpeler Köyü camii Duvar Resimleri. Art-Sanat Dergisi, 143-167.
İltar, G. (2014). tekke Köyü Abdullah Halife Camisi Duavr Resimleri . Vakıflar Dergisi, 69-89.
Kara, Y. A. (2019). İstanbul'daki Osmanlı Çinilerinde Ağaç Motifleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Lisans Üstü Eğitim Enstitüsü.
Kırtay, K. K. (2022). Türk kültüründe Hayat Ağacı (Selvi Motifi) Bir motif olarak Çini ve Seramiklerde Kullanımı. Uluslar Arası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 129-143.
Müjgan, Ü. (2019). Türk Kültürü ve Sanatında Hayat Ağacı. Ankara: Atatürk Kütür Merkezi Başkanlığı.
Ögel, B. (1943). Uygurların Menşe Efsanesi. DTCF Dergisi, 23.
Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Ölmez, F. N. (2012). Meyve ve Türk Sanatları Bağlamında Elma. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergi, 77-99.
Öney, G. (1968). Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi. Belleten, 32(125), 25-36.
Öney, G. (1971). Türk Devri Çanakkale Seramikleri. Ankara: Türk Matbaacılık Sanayi.
Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Öney, G. (2004). Selçuklu Dini Yapılarda Figürlü Tasvirler. Sanat ve İnanç; Melül Merüç Anısına.
Öney, G., & Çobanlı, Z. (2007). Anadolu'da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. İstanbul: T.C. Kütür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Özkan, N. (2017). Türk Süseme Sanatında Nar Motifi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Biimler Enstitüsü .
Petit, L. (2009). "Le Magazine D’art des Plus de 7 Ans" Le Monde des Anciens.
Şahin, F. (1989). Türk Çini Sanat Süslemeciliği. Kütahya: Anadolu Üniversitesi Kütahya Meslek Yüksek Okulu.
Turani, A. (1993). Sanat Terimleri Sözlüğü . İstanbul: Remzi Kitap Evi.
Uludağ, M. F. (2022). Türk Kütüründe Nar Sembolünün Figür Form İlişkisi Bağlamında Seramik Sanatına Uyarlaması. The Journal Of Academic Social Science, 311-325.
URL 6 : https://www.metmuseum.org/art/collection/search/444949 (27.11.2024)
URL 7: https://www.researchgate.net/figure/znik-Plate-16-th-Century_fig5_324611431) Erişim tarihi: 23.12.2024
URL 8: (https://tr.pinterest.com/pin/9499849204524567/) Erişim tarihi:23.12.2024
URL 9: https://www.belgeseltarih.com/wp-content/uploads/2021/01/image019-1.jpg), Erişim tarihi: 24.12.2024
URL 10: https://es.pinterest.com/pin/248049891970667211/), Erişim tarihi:24.12.2024
URL 11: https://x.com/m1_mine/status/1526623945029451780/photo/2) Erişim tarihî: 24.12.2024
URL 12: https://tr.pinterest.com/pin/499125571203340982/), Erişim tarihi: 24.12.2024
URL 13: (https://tr.pinterest.com/pin/694328467585814875/), Erişim tarihi: 09.01.2025
URL 14: (https://www.sothebys.com en/digitalcatalogues/importantchinese-art-hk1098?locale=zh-Hant), Erişim tarihi: 24.012.2024
URL 15: (https://tr.pinterest.com/pin/503277327100032084/), Erişim tarihi: 24.12.2024
URL 16: https://www.instagram.com/sanattarihiplatformu/p/CMUm_B0ApRT/?img_index=1), Erişim tarihi: 24.12.2024
URL 17: (https://www.sothebys.com en/digitalcatalogues/importantchinese-art-hk1098?locale=zh-Hant), Erişim tarihi: 24.012.2024
URL 18: https://tr.pinterest.com/pin/97460779429919943/ Erişim tarihi: 09.01.2025
URL 19: https://tr.pinterest.com/pin/86975836546608460/ Erişim tarihi: 09.01.2025
URL 20: (https://in.pinterest.com/pin/560768591120623693/) Erişim tarihi: 24.12.2024
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Merve KILIÇASLAN, Olcay BORATAV
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
){kind=link}