TÜRKİYE’DE EKONOMİK YAPISAL DÖNÜŞÜM VE ENERJİ POLİTİKALARI 1923-2023
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17119951Anahtar Kelimeler:
Yapısal Dönüşüm, Türkiye Ekonomisi, Enerji KaynaklarıÖzet
Bu çalışmada Türkiye ekonomisinin 1923-2023 yılları arasındaki ekonomik yapısal dönüşüm süreci, enerji kaynaklarının kullanımı ve değişimi çerçevesinde değerlendirilmektedir. Enerji geçişi olarak ifade edilen enerji kaynaklarının ekonomik gelişmeye ve yapısal dönüşüme bağlı olarak değişiklik göstermesi ve çeşitlenmesi Türkiye ekonomisinin yapısal dönüşümü üzerinden değerlendirilmektedir. Bu amaçla ekonomik gelişme ve yapısal dönüşüm ile enerji geçişi arasındaki ilişki Türkiye ekonomisinin yüzyıllık döneminde elde edilebilen veriler çerçevesinde ortaya konulmaktadır. Bu çerçevede yapısal dönüşüm endeksi ve sektörel verimlilik katsayıları ile ekonomik dönüşüm süreci değerlendirilmekte ve dönemsel olarak enerji politikaları ve enerji kaynakları kullanımı ile ilişkilendirilmektedir.
Türkiye, 1923 yılında tarımsal faaliyetlerin ağırlıkta olduğu bir iktisadi yapıya sahipken uyguladığı politikalar neticesinde yıllar içerisinde kabuk değiştirmiş ve 2023 yılında sanayi ve hizmet faaliyetlerin egemen olduğu bir iktisadi yapıya evrilmiştir. Türkiye, ekonomik yapısal dönüşüm yaşarken aynı zamanda enerji kaynaklarında da çeşitliliğe ve değişime gitmiş; 1923 yılında ilkel biyoyakıt (odun ve tezek) ve sınırlı kömür kullanımına sahipken 2023 yılına gelindiğinde nükleer enerji arzında son aşamaya gelmiştir. Bu çalışmada, Türkiye’de enerji kaynaklarının değişimi ile ekonomik yapısal dönüşüm arasındaki ilişki, bu ilişkinin yönü ve etkileyen faktörler ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Yapısal dönüşümün hesaplanarak analiz edilmesinde Yapısal Dönüşüm Endeksi (Structural Transformation Index) metodu seçilmiş ve hesaplamalarda Mutlak Değer Ölçütü (Norm of Absolute Value Index-NAV) endeksi kullanılmıştır. 1923 ile 2023 yıllarını kapsayan Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri aracılığıyla yapısal dönüşüm hızı hesaplamaları yapılmıştır. Elde edilen bulgular ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (EBTK) verileri, enerji kaynaklarının değişimi ve ekonomik yapısal dönüşüm arasındaki ilişkinin analizi için model üzerinde değerlendirilmiştir.
Çalışmanın sonuçlarına göre, enerji kaynaklarının kullanımındaki değişimin yapısal dönüşüm sürecinin hem belirleyici bir faktörü hem de bu dönüşümün doğrudan bir çıktısı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sektörlerin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) paylarındaki değişimin sanayi ve hizmet sektörleri lehine artması enerji kaynaklarının çeşitlenmesine ve kullanım alanlarının genişlemesine neden olurken, enerji kaynaklarının çeşitlenmesi ise sektörel verimlilikleri etkileyerek sektörlerin GSYH içindeki paylarındaki değişimi etkilemektedir.
Referanslar
Acar, S., Yeldan, A.E.; (2019), Handbook of Green Economics, Academic Press. London.
Akiş, E. (2010). İktisadi Büyüme ve Kalkınma. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi. https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/damla.aslan/137001/%C4%B0KT%C4%B0SAD%C4%B0%20B%C3%9CY%C3%9CME%20VE%20KALKINMA-%C4%B0STANBUL%20%C3%9CN%C4%B0-EK%C4%B0TAP.pdf
Akova, İ. (2024). Türkiye’de Beşerî Coğrafya. Istanbul University Press, İstanbul. https://cdn.istanbul.edu.tr/file/JTA6CLJ8T5/2D0EF5A76E5C456D8A2916036E46DA54
Aydın, C. (2022). Enerji Arz Güvenliği ve Türkiye: Doğal Gaz Tedarik ve Bağımlılıkları Açısından İnceleme. Malatya Turgut Özal Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 87-103. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2454769
Berber, M. (2006), İktisadi Büyüme ve Kalkınma. Derya Kitabevi. 3.Baskı. Trabzon
Dietrich, A. (2009). Does growth cause structural change, or is it the other way around? A dynamic panel data analysis for seven OECD countries. Empirical Economics, 43(3), 915–944. doi:10.1007/s00181-011-0510-z: https://www.econstor.eu/bitstream/10419/31735/1/59955990X.PDF (s. 12-13)
Ersin, M. (2006). Türkiye’de Linyit Kömürlerinin Enerji Kaynağı Olarak Önemi.Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Fouquet, R. ve Pearson, P.J.G. (2012). “Past and Prospective Energy Transitions: In sights from History” Energy Policy, 50, pp.1-7.
Gaberli, Ü. (2022). Ekonomik Yapısal Değişim Kavramı Üzerine Bir İnceleme. Sosyal Bilimler Metinleri, 2022(1), 55-64. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2373630
https://ourworldindata.org/grapher/energy-consumption-by-source-and-country?time=2021&facet=none&uniformYAxis=1&country=~TUR , Erişim tarihi 10.06.2025
IEA, (2025). Geothermal capacity additions in selected countries, 2017-2025, https://www.iea.org/data-and-statistics/charts/geothermal-capacity-additions-in-selected-countries-2017-2025
Keskin, M., Çakmak, E., & Özdemir, D. (2020). Ekonomilerde Yapısal Dönüşüm Ve Belirleyicileri: Seçilmiş Gelişmiş Ve Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Panel Veri Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 169-187. https://doi.org/10.33707/akuiibfd.727439
Özsoylu, F. A., Kılavuz, E. (2023). 1923’ten 2023’e Türkiye Ekonomisi, Akademisyen Kitabevi, Ankara.
Öztürk, İ. & Acaravcı A. (2013). The long-run and causal analysis of energy, growth, openness and financial development on carbon emissions in Turkey. Energy Economics, 36(C), s. 262-267. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2012.08.025
TBMM. (2021). Paris İklim Anlaşması’nın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Resmî Gazete, 31621.
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (2024), “Denge Tabloları” https://enerji.gov.tr/eigm-raporlari Elde edilme tarihi: 10.06.2025
TEİAŞ, (2023). Türkiye Kurulu Gücünün Yıllar İtibariyle Gelişimi (1913-2023), https://www.teias.gov.tr/turkiye-elektrik-uretim-iletim-istatistikleri Elde edilme tarihi: 10.06.2025
TEK, (1973) Türkiye Elektrik Kurumu Dergisi, (1), Türkiye Elektrik Kurumu, Ankara.
Tekeli, İ. & İlkin, S. (2004). Cumhuriyetin Harcı 2. Cilt: Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
TÜİK, (2014). İstatistik Göstergeler 1923-2013. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası. Ankara.
TÜİK, (2024), [Çevrimiçi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Ulusal-Hesaplar-113], Gayrisafi yurtiçi hasıla, iktisadi faaliyet kollarına (A21) göre cari fiyatlarla (değer, pay, değişim oranı) Elde edilme tarihi: 10.06.2025
Türkyılmaz, O. (2007) Doğal Gaz Piyasasının Yeniden Yapılandırılması, TMMOB VI. Enerji Sempozyumu: Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye Gerçeği, TMMO. Ankara.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Şükrü İNAN, Çağlayan KARACAN
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
