EFSANELERDE PEYGAMBER OLGUSUNUN İZLERİ1

Özet

Türk kültürünün halk edebiyatı sahasında sözlü kültür ürünleri önemli bir yer tutar. Bu bağlamda
anonim halk anlatmalarından efsaneler milletin hafızasının kültürel izleridir. Türk milletinin
duygusunu, düşüncesini, yaşayışını, geleneğini ve göreneğini bu türe halk muhayyilesi yansıtır.
Efsaneler bir anlamda bireylerin inançları ve ritüelleri etrafında şekillenen türlerdir. Bu çalışma
içerisinde efsane türünün seçilip peygamber olgusunun izinin konu edilmesinde etkili olan faktör bu
türün dinî özellikler içermesi ve inanca dayalı olmasıdır. Bu inancın ortaya çıkmasında
peygamberler için anlatılan kıssaların velilerin gerçekleştirdikleri kerametlere benzer olduğu
metinlerde tespit edilmiştir. Tespit edilen efsane metinlerinde insanoğlunun ders çıkarması gerektiği
işlevsel olarak okuyuculara anlatılır. Ayrıca değerlerin ve kavramların gelecek nesillere
aktarılmasında kültürel bir köprü olarak efsaneler bu işlevselliği üstlenirler. Belirtilen bu
sebeplerden dolayı Kur’an-ı Kerim’de geçen peygamberlerin kıssalarının ve gösterdikleri
mucizelerinin efsane metinlerine ne şekilde yansıdığı üzerinde inceleme içerisinde durulacaktır.
Bununla beraber yansıyış biçimleri alt başlıklar hâlinde belli bir sıra içerisinde açıklanacaktır.
Peygamberlerin yaşadıkları durumlarla ilgili efsane metinlerinde geçen bölümlerden örnekler
verilecektir. Anadolu-Türk coğrafyası içerisinde yapılan efsane çalışmalarından örneklem
yöntemiyle metinler seçilmiştir. İncelenen çalışmada sekiz peygamber üzerinde durulur. Sonuç
bölümünde ise önceki başlıklarda belirtilen kısımların genel bir değerlendirmesi yapılacaktır.